Bharti Bhawan Class-10 Math Probability Solution Exercise-5







                            рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-5




1. рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХी рдкूрд░्рддि рдХрд░ें—
(i) рдХिрд╕ी рдШрдЯрдиा E рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा P(E) рдХे рд▓िрдП……… <P(E)<………. 
(ii) рдХिрд╕ी рдШрдЯрдиा рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा….. рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी|
(iii) рдЕрд╕ंрднрд╡ рдШрдЯрдиा рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा…… рд╣ोрддी рд╣ै|
(iv) рдиिрд╢्рдЪिрдд рдШрдЯрдиा рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा…… рд╣ोрддी рд╣ै|
(v) рдХिрд╕ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд╕рднी рд╕рд░рд▓ рдШрдЯрдиाрдУं рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддाрдУं рдХा рдпोрдЧ…… рд╣ोрддा рд╣ै|
(vi) рдПрдХ рд╕िрдХ्рдХे рдХी рдЙрдЫाрд▓ рдоें рдкृрд╖्рда рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा…… рд╣ै|
(vii)рдХिрд╕ी рдШрдЯрдиा рдХे рдШрдЯрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा+ рдЙрд╕рдХे рдирд╣ीं рдШрдЯрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=
(viii) рдХिрд╕ी рдШрдЯрдиा A рдХे рдШрдЯрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा 0.35 рд╣ै рддो A рдХे рдирд╣ीं рдШрдЯрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=
(ix) рдпрджि рдХिрд╕ी рдЦेрд▓ рдХे рдЬिрддрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा 0.62 рд╣ो рддो рдЙрд╕рдХे рд╣ाрд░рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=…. 
(x) рджो рдкाрд╕ों рдХी рдлेंрдХ рдоें рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=
(xi) рдпрджि P(E)=0.05 рддो E рдирд╣ीं рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=
(xii) рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें рдПрдХ рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж, рдПрдХ рдиीрд▓ी рдЧेंрдж рдПрд╡ं рдПрдХ рдкीрд▓ी рдЧेंрдж рд░рдЦी рд╣ै| рдмिрдиा рджेрдЦे рдПрдХ рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै| рдЗрд╕рдХी рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рдиिрдХाрд▓ी рдЧрдИ рдЧेंрдж (a) рдкीрд▓ी рд╣ो (b) рд▓ाрд▓ рд╣ो (c) рдиीрд▓ी рд╣ो 
(xiii) рддीрди рджोрд╕्рддों рдоें рд╕े рджो рдХे рдЬрди्рдо рджिрди рд╕рдоाрди рди рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा 0.992 рд╣ै| рдЙрдирдХे рдЬрди्рдо рджिрди рд╕рдоाрди рд╣ोрдиे рдХी рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै? 

Answer:—–
(i) 0,1  (ii) 1, (iii) 0, (iv) 1, (v) 1, (vi) 1/2 
(vii) 1, (viii) 0.65, (ix) 0.38, (P(E’)=1-P(E) =1-0.62), (x)36, (xi) 0.95(P(E’)=1-P(E)=1-0.95) 
(xii) рдк्рд░рдд्рдпेрдХ (a) (b) (c) рдХे рд▓िрдП 1/3 (xiii) 0.008 (рд╕рдоाрди рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=1-0.0992) 

2. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рдХौрди рд╕ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХिрд╕ी рдШрдЯрдиा рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै? 
(i)2/3, -0.5, 15%, 0.7
(ii) 0.5,1.5,80%, 3/4
рдЙрдд्рддрд░:-
(i) 0.5 рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЛрдгाрдд्рдордХ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै|
(ii) 1.5 рдХ्рдпोंрдХि 1 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै|
3.(i) рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ рдЕंрдХ 2 рдХे рдКрдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ рдЕंрдХ 5 рдХे рдКрдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)2 рдХे рдКрдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=1/6
(ii)5 рдХे рдКрдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=1/6
4. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ рдЕंрдХ 6 рдХे рдКрдкрд░ рдирд╣ीं рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:-
рдоाрдиा рдХि P(E) 6 рдХे рдКрдкрд░ рдирд╣ीं рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै|
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
                 рдХुрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
   5   
   6
5. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ рд╕рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:-
рдпрджि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै|
рдЕрднीрд╖्рдЯ рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=    3    =   1    
                             6         2
рдХ्рдпोंрдХि (2, 4,6 рд╕рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै|) 
6. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рдоें 4 рдпा 4 рд╕े рдХрдо рдЕंрдХ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:-
рдЕрднीрд╖्рдЯ рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=  4   =   2   
                           6       3
7. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рд╕े 3 рд╕े рдХрдо рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
Answer:–
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   2   =    1   
                  6         3

8. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рд╕े 2 рдпा 2 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕंрдХ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
Answer:—
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   5   
                  6

9. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рд╕े 6 рд╕े рдХрдо рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
Answer:—
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=    5      
                   6

10. рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рдкрд░ 3 рдФрд░ 6 рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЕंрдХ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
Ans:—
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   2   =    1    
                  6         3

11. (i) рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рд╕े 4 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े-
(ii)рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдлेंрдХрдиे рд╕े 3 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—-
(i) рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдкाрд╕ा рдоें рдХुрд▓ рдЫ: рднाрдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं|
n(s)=6
4 рд╕े рдЕрдзिрдХ=5, 6
n(E)=2
P(E)=    n(E)  =  2  =  1  
              n(s)      6      3
(ii) n(s)=6
n(E)=3   (1, 2,3) 
P(E)=    n(E)    =   3    =   1     
              n(s)         6         2
12.(i) рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ 6 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкाрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े-
(ii) рдПрдХ рдкाрд╕े рдХो рдлेंрдХрдиे рдкрд░ 6 рдпा 6 рд╕े рдХрдо рдкाрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдХ्рдпोंрдХि рдЕрд╕ंрднрд╡ рдШрдЯрдиा рд╣ै|
рдЕрднीрд╖्рдЯ рдк्рд░ाрдпिрдХрддा 6/6=1

13. рджो рд╕िрдХ्рдХों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрдЫाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо рдПрд╡ं рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддрдеा рдаीрдХ рджो рдкृрд╖्рда рдЕрд░्рдеाрдд рдкрдЯ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо= HH, TT, HT, TH
рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=4
рджो рдкृрд╖्рда рдПрдХ рд╕ाрде рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=1/4
14. рджो рд╕िрдХ्рдХों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрдЫाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо рдПрд╡ं рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддрдеा рджोрдиों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╢ीрд░्рд╖ (рдЪिрдд) рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:-
= HH, TT, HT, TH
рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=4
рд╢ीрд░्рд╖ рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   2    =     1      
                                     4           2
15. рддीрди рд╕िрдХ्рдХों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрдЫाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै рддो рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо рдПрд╡ं рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рд▓िрдЦे рдПрд╡ं рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдШрдЯрдиाрдУं рдоें рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо рдПрд╡ं рдШрдЯрдиाрдУं рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
Answer:—-
HHH, HHT, TTH, TTT, HTH, THH, THT
TOTAL=8
(i)рддीрди рдкृрд╖्рда рдЕрд░्рдеाрдд рдкрдЯ рдЖрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=1/8
(ii)рдаीрдХ рджो рд╢ीрд░्рд╖ рдЕрд░्рдеाрдд рдЪिрдд рдЖрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
HHT, HTH, THH, =3
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=3/8
(iii)рдХрдо рд╕े рдХрдо рджो рд╢ीрд░्рд╖ рдЖрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
HHH, HHT, HTH, THH=4
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=4/8=1/2
(iv)рдХрдо рд╕े рдХрдо рдПрдХ рд╢ीрд░्рд╖ рдЖрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
TTH, HTT, THT, HHT, THH, HHH, HTH
=7
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=7/8
16.(i) рджो рдкाрд╕ों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдлेंрдХा рдЬाрддा рд╣ै| рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рд╕ंрднрд╡ рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХो рд▓िрдЦिрдпे—-(a) (b) (c) (d) (e) рдХे рд▓िрдП] рдПрд╡ं рд╕рднी рдХे рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-

(a)рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХों рдХे рдЕंрддрд░ рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
Answer:-
(2, 1) (1, 2) (3, 2) (2, 3) (3, 4) (4, 3) (4, 5) (5, 4) (5, 6) (6, 5) 
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=  10   =   5    
                 36        18

(b)рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХों рдХे рдпोрдЧ 8 рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
Answer:-
(6, 2) (2, 6) (3, 5) (5, 3) (4, 4) 
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=5/36
(c)рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХों рдХे рдпोрдЧ 5 рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
Answer:–
(1, 4) (4, 1) (2, 3) (3, 2) 
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   4   =   1    
                 36       9

(d)рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХों рдХे рдпोрдЧ 13 рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा
Answer:—-
0 (рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै) 

(e)рдЙрдкрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдХों рдХा рдпोрдЧ 12 рдпा 12 рд╕े рдХрдо рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा|
рдЙрдд्рддрд░:-   36/36=1
(ii) рджो рдкाрд╕ों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрдЫाрд▓ा рдЧрдпा, рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдХि
(a) 5 рдХिрд╕ी рднी рдкाрд╕े рдкрд░ рдирд╣ीं рдЖрдпेрдЧा
(b) 5 рдХрдо рд╕े рдХрдо рдПрдХ рдкाрд╕े рдкрд░ рдЖрдпेрдЧा
(c) 5 рджोрдиों рдкाрд╕ों рдкрд░ рдЖрдпेрдЧा
рдЙрдд्рддрд░:-
(a) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें 5 рдХिрд╕ी рднी рдкाрд╕े рдоें рдирд╣ीं рдЖрдпेрдЧा 
рдХुрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо=5×5=25
P(E)=EрдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा = 25 
                рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा       36
(b) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें 5 рдХрдо рд╕े рдХрдо рдкाрд╕े рдкрд░ рдЖрдпेрдЧा E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=36
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   9     =     1     
                 36           4
(c) рдоाрдиा рдХि рджोрдиों рдкाрд╕े рдкрд░ 5 рдЖрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै|
рдЗрд╕рдХा рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо=5-5 рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдмाрд░
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=    1       
                  36
17. рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 3 рд▓ाрд▓ рдФрд░ 7 рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рд╣ै| рдпрджि рдПрдХ рдЧेंрдж рдХो рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдЦींрдЪा рдЬाрдП рддो рдЗрд╕рдХे  (i)рд▓ाрд▓ (ii) рдХाрд▓ी рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें- рд╕рдд्рдпाрдкिрдд рдХрд░ें рдХि рдЗрди рдк्рд░ाрдпिрдХрддाрдУं рдХा рдпोрдЧ рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै| 
рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=3
рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
P(E)=  3   
           10
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ै| 
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдХुрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=7
рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=7/10
рджोрдиों рдк्рд░ाрдпिрдХрддाрдУं рдХा рдпोрдЧ=   3   +  7 
                                       10     10
  3+7    10   =1
   10         10
18.  рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 6 рдЙрдЬрд▓ी рдФрд░ 9 рд▓ाрд▓ рдЧोрд▓िрдпाँ рд╣ै| рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдпрджि рдПрдХ рдЧेंрдж рдХो рдиिрдХाрд▓рдиा рдЬाрдП рддो рдЗрд╕рдХे (i) рдЙрдЬрд▓ी (ii) рд▓ाрд▓ рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें- рд╕рдд्рдпाрдкिрдд рдХрд░ें рдХि рдЗрди рдк्рд░ाрдпिрдХрддाрдУं рдХा рдпोрдЧ 1 рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрдЬрд▓ी рдЧोрд▓ी рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ै|
E рдХे рдХुрд▓ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=6
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=15
P(E)=  6  =   2   
          15      5
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै| 
E рдХे рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=9
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=15
P(E)=    9   =   3    
            15       5
рджोрдиों рдХा рдпोрдЧ=  2  +  3   = 2+3 = 5  =1
                     5       5        5       5
19. рдлेंрдЯे рд╣ुрдП рддाрд╢ рдХी рдПрдХ рдЧрдб्рдбी рд╕े рдПрдХ рдкрдд्рддा рдЦींрдЪा рдЧрдпा| рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े рдХि (i) рдЗрд╕ рдкрдд्рддे рдХे рд▓ाрд▓ рдкाрди (ii) рдХाрд▓ा рдкाрди рдХा рдЗрдХ्рдХा (iii)рд▓ाрд▓ рдмेрдЧрдо (iv) рдПрдХ 10 рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) E рдПрдХ рд▓ाрд▓ рдкाрди рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=13
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=52
P(E)=13/52=1/4
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдХाрд▓ा рдкाрди рдХी рдЗрдХ्рдХा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо=1
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=52
P(E)=1/52
(iii) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рдмेрдЧрдо рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=2
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=52
P(E)=2/52=1/26
(iv) рдоाрдиा рдХि 10 рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा E рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=4
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=52
P(E)=4/52=1/13
20. рдлेंрдЯे рд╣ुрдП рддाрд╢ рдХी рдЧрдб्рдбी рд╕े рдПрдХ рдкрдд्рддा рдЦींрдЪा рдЧрдпा| рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े рдХि рд╡рд╣ (i)рдЗрдХ्рдХा рд╣ोрдЧा (ii) рдЗрдХ्рдХा рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा|
Answer:—–
(i) рдоाрдиा рдХि рдЗрдХ्рдХा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा E рд╣ै|
рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=4
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=52
P(E)=   4   =   1    
            52     13
(ii) рдоाрдиा рдХि E’ рдЗрдХ्рдХा рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
P(E’)=1-P(E)
1-   1   =  13-1  =  12  
     13        13        13
21. рдХिрд╕ी рдмрдХ्рд╕े рдоें 100 рдиाрд░ंрдЧिрдпां рд╣ै рдЬिрдирдоें 15 рдЦрд░ाрдм рд╣ै| рдмрдХ्рд╕े рд╕े рдПрдХ рдиाрд░ंрдЧी рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| рдЗрд╕े рд╕рд╣ी рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдоाрдиा рдХि E рд╕рд╣ी рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै| 
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=85
рдХुрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=100
P(E)=   85    =   17   
            100        20
22. рдХिрд╕ी рд▓ाрдЯрд░ी рдХे 500 рдЯिрдХрдЯों рдХी рдПрдХ рдЧрдб्рдбी рд╣ै| рдЬिрдирдоे рд╕े 10 рдЯिрдХрдЯों рдкрд░ рдЙрдкрд╣ाрд░ рдШोрд╖िрдд рд╣ै| рдЧрдб्рдбी рд╕े рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓े рдЧрдП рдПрдХ рдЯिрдХрдЯ рдкрд░ рдЙрдкрд╣ाрд░ рдкाрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдХ्рдпा рд╣ोрдЧी? 
рдЙрдд्рддрд░:—
рдоाрдиा рдХि E рдЙрдкрд╣ाрд░ рдкाрдиे рд╡ाрд▓े рдЯिрдХрдЯों рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=500 
P(E)=   10   =    1    
           500       50
23. 20 рдкрдд्рддे рдкрд░ рдХ्рд░рдоांрдХ 1-20 рддрдХ рдЕंрдХिрдд рд╣ै| рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें рдпे рдкрдд्рддे рд░рдЦे рд╣ुрдП рд╣ैं| рдеैрд▓े рд╕े рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдПрдХ рдкрдд्рддा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| рдкрдд्рддे рдкрд░ рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдХ्рдпा рд╣ै? (i) рд░ूрдв़ рд╕ंрдЦ्рдпा (ii) рднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा(iii) 3 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा(iv) 5 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा
рдЙрдд्рддрд░:—-
(i)рдоाрдиा рдХि E рд░ूрдв़ рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
рдХुрд▓ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=8
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
P(E)=  8   =   2   
           20      5
(ii) рдоाрдиा рдХि рднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा E рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=11
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
P(E)=  11  
           20
(iii) рдоाрдиा рдХि E 3 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=6
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
P(E)=  6     3  
           20      10
 (iv) рдоाрдиा рдХि E 5 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=4
P(E)=  4   =   1   
           20      5
24. рдХिрд╕ी рдеैрд▓े рдоें 3 рд▓ाрд▓ 5 рдХाрд▓ी рдФрд░ 4 рдЙрдЬрд▓ी рдЧेंрдж рд╣ै| рдеैрд▓े рд╕े 1 рдЧेंрдж рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЧрдпा| рдЧेंрдж рдХे (i) рдХाрд▓ा рд╣ोрдиे рдХी (ii) рдЙрдЬрд▓ी рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी (iii) рд▓ाрд▓ рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—-
(i) рдоाрдиा рдХि E рдХाрд▓ा рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=5
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=3+5+4=12
P(E)=  5  
          12
(ii)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрдЬрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдХुрд▓ рдоाрди=8
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=12
P(E)=   8  =   2   
            12      3
(iii) рдоाрдиा рдХि E рд▓ाрд▓ рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=3
P(E)=   3    =    1     
            12         4
25. рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 3 рд▓ाрд▓, 5 рдХाрд▓ी рддрдеा 7 рд╕рдлेрдж рдЧेंрдж рд╣ै| рдеैрд▓े рдоें рд╕े рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдПрдХ рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓ी рдЧрдИ| рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдХि рдиिрдХाрд▓ी рдЧрдИ рдЧेंрдж (i)рд╕рдлेрдж рд╣ै (ii)рд▓ाрд▓ рд╣ै (iii) рдХाрд▓ी рдирд╣ीं рд╣ै (iv) рд▓ाрд▓ рдпा рд╕рдлेрдж рд╣ै| 
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) рдоाрдиा рдХि E рд╕рдлेрдж рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=7
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=15
P(E)=   7   
           15
(ii) рдоाрдиा рдХि E рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा= 3
P(E)=   3   =    1    
           15        5
(iii)рдоाрдиा рдХि E рдХाрд▓ी рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै| 
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
P(E)=   10    =   2   
             15         3
(iv) рдоाрдиा рдХि E рд▓ाрд▓ рдпा рд╕рдлेрдж рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
P(E)=   10    =    2     
             15          3
26. рддाрд╢ рдХे 52 рдкрдд्рддों рдХी рдЧрдб्рдбी рд╕े рдЪिрдб़िрдпां рдХे рд░ाрдЬा, рд░ाрдиी, рдФрд░ рдЧुрд▓ाрдо рд╣рдЯा рджिрдП рдЬाрддे рд╣ैं|рдФрд░рдд рддाрд╢ рдХे рд╢ेрд╖ рдкрдд्рддों рдХो рдоिрд▓ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै| рдЙрди рдкрдд्рддों рдоें рд╕े рдЕрдЪाрдирдХ рдПрдХ рдкрдд्рддा рдЪूрди рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै| рдкрдд्рддे рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╕े рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें (i)рдПрдХ рд▓ाрд▓ рдкाрди(ii)рдПрдХ рд░ाрдЬा (iii)рдПрдХ рдЪिрдб़िрдпा (iv) рд▓ाрд▓ рдкाрди рдХा 10 рд╡ां рдкрдд्рддा
рдЙрдд्рддрд░:—–
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рд▓ाрд▓ рдкाрди рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=13
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=52-3=49
P(E)=  13  
            49
(ii)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рд░ाрдЬा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=3
P(E)=   3   
           49
(iii)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдЪिрдб़िрдпा рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
P(E)=   10   
             49
(iv) рдоाрдиा рдХि E рд▓ाрд▓ рдкाрди рдХा 10 рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=1
P(E)=   1   
           49
27. рдпрд╣ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдХि рдмिрдЬрд▓ी рдХे 20 рдмрд▓्рдмों рдХी рдкेрдЯी рдоें 4 рдмрд▓्рдм рджोрд╖рдкूрд░्рдг рд╣ै| рдПрдХ рдмрд▓्рдм рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| рдЗрд╕рдХे рдаीрдХ рд╣ोрдиे рдХी рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै| 
рдЙрдд्рддрд░:—–
рдоाрдиा рдХि E рдмрд▓्рдм рдаीрдХ рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=16
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
P(E)=   16   =  4   
             20       5
28. рдХिрд╕ी рдЕрдзिрд╡рд░्рд╖ рдоें 53 рд░рд╡िрд╡ाрд░ рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:-
Leap year рдоें 366 рджिрди рд╣ोрддे рд╣ैं|
52×7=364 рджिрди
рд╢ेрд╖ рджिрди рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं—
(рд░рд╡ि рд╕ोрдо), (рд╕ोрдо, рдоंрдЧрд▓) (рдоंрдЧрд▓ рдмुрдз) (рдмुрдз рд╡ृрд╣рд╕्рдкрддि )    (рд╡ृрд╣рд╕्рдкрддि рд╢ुрдХ्рд░) ( рд╢ुрдХ्рд░ рд╢рдиि ) (рд╢рдиि рд░рд╡ि) 
рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд░рд╡ि рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=2
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=7
P(E)=   2    
            7
29. рдХिрд╕ी рдмाрд▓рдХ рдХे рдкाрд╕ рдШрди рдХे рдЖрдХाрд░ рдХा рдПрдХ рдЧुрдЯрдХा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдлрд▓рдХ рдкрд░ рдПрдХ рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЕंрдХिрдд рд╣ै рдЬैрд╕ा рдиीрдЪे рджिрдЦрд▓ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै—
E  A  C  A  D  A
рдШрди рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрдЫाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै, рддो(i) A рдФрд░ (ii) E рдХे рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—-
(i) рдоाрдиा рдХि E, A рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै| 
A рд╣ोрдиे рдХी рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=2
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=6
P(E)=  2  =  1   
            6     3
(ii)рдоाрдиा рдХि E рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=1
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=6
P(E)=  1  
           6
30. рд░ाрдо рдФрд░ рд╢्рдпाрдо рджोрд╕्рдд рд╣ै| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рдЙрди рджोрдиों рдХा рдЬрди्рдо рджिрди (i) рднिрди्рди рд╣ो (ii) рдПрдХ рд╣ी рд╣ो? (рдЕрдзिрд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░ें) 
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=рд╡рд░्рд╖ рдХे365рджिрди
рд░ाрдо рдХे рдЬрди्рдо рджिрди рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╢ेрд╖ рджिрдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=365-1=364 рджिрди
рдЗрди 364 рджिрдиों рдоें рдХिрд╕ी рджिрди рдпрджि рд╢्рдпाрдо рдХा рдЬрди्рдо рд╣ो рддो рджोрдиों рдХे рдЬрди्рдо рджिрди рднिрди्рди рд╣ोंрдЧे|
рдоाрдиा рдХि рджोрдиों рдХे рднिрди्рди рдЬрди्рдо рджिрди рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा E рд╣ो рддो рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=364
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=365
P(E)=  364  
            365
(ii)рдЬрди्рдо рджिрди рдПрдХ рд╣ी рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा
=1-P(E)=1-  364 =365-364=   1    
                    365       365


31. рдПрдХ рдХाрд░्рдЯूрди рдоें 100 рдЖрдо рд╣ै, рдЬिрдирдоी 88 рдЕрдЪ्рдЫे рд╣ै| 8 рдоें рд╣рд▓्рдХे рджाрдЧ рд╣ै, рдЬрдмрдХि 4 рдЖрдо рд╕рдб़рдиे рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рд╣ै| рдПрдХ рд╡्рдпाрдкाрд░ी A рдХेрд╡рд▓ рдЕрдЪ्рдЫे рдЖрдо рдЦрд░ीрджрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рдЬрдмрдХि рджूрд╕рд░ा рд╡्рдпाрдкाрд░ी B рдХेрд╡рд▓ рдХेрд╡рд▓ рдЙрди рдЖрдоों рдХो рд▓ेрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै рдЬो рд╕рдб़рдиे рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рд╣ै| рдЖрдо рдХाрд░्рдЯूрди рд╕े рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि (i) A рдЙрд╕े рдЦрд░ीрджेрдЧा (ii) B рдЙрд╕े рдЦрд░ीрджेрдЧा
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) рдоाрдиा рдХि E рдЕрдЪ्рдЫे рдЖрдо рдЦрд░ीрджрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=88
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=100
P(E)=  88   =    22   
          100        25  
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕рдб़рдиे рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рдЬो рдЖрдо рд╣ै рдЙрд╕рдХो рдирд╣ीं рд▓ेрдиे рдХी рдЪाрд╣рдд рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=
100-4=96
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=100
P(E)=   96    =   24    
            100       25



32 рдХिрд╕ी рдХрдХ्рд╖ा рдХे 40 рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें 25 рд▓рдб़рдХिрдпाँ рд╣ै рдФрд░ 15 рд▓рдб़рдХे рд╣ैं| рд╡рд░्рдЧ рдк्рд░рддिрдиिрдзि рдЪुрдиाрд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕рднी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рдиाрдо рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдкрдд्рддों рдкрд░ рд▓िрдЦрдХрд░ рдПрдХ рдмрдХ्рд╢े рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा| рдкрдд्рддों рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдоिрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै| рд╡рд░्рдЧ рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдЙрд╕рдоें рдоें рд╕े рдПрдХ рдкрдд्рддा рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓рддे рд╣ैं| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рдиिрдХाрд▓े рдЧрдП рдкрдд्рддे рдкрд░ рдПрдХ(i)рд▓рдб़рдХी рдХा рдиाрдо рд╣ै (ii)рд▓рдб़рдХे рдХा рдиाрдо рд╣ै
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)рдоाрдиा рдХि E рд▓рдб़рдХी рдХे рдиाрдо рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=25
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=40
P(E)=  25   =    5    
            40         8
(ii)рдоाрдиा рдХि E рд▓рдб़рдХे рдХे рдиाрдо рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=15
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=40
P(E)=  15   =    3    
            40         8
33. рдПрдХ рдкिрдЧ्рдЧी рдмैंрдХ рдХे рдЕंрджрд░ рд╕ौ 50 рдкैрд╕े рдХे рд╕िрдХ्рдХे рд╣ैं, рдкрдЪाрд╕ 1 рд░ुрдкрдпे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рд╣ैं рдмीрд╕ 2 рд░ुрдкрдпे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рдФрд░ рджрд╕ 5 рд░ुрдкрдпे рдХे рд╕िрдХ्рдХे рд╣ैं| рдпрджि рдмैंрдХ рдХो рдЙрд▓рдЯрдиे рдкрд░ рд╕िрдХ्рдХों рдХा рдиिрдХाрд▓рдиा рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╣ो рддो рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें- рдХि(i)50 рдкैрд╕ों рдХा рдПрдХ рд╕िрдХ्рдХा рдиिрдХрд▓ेрдЧा (ii)5 рд░ुрдкрдпे рдХा 1 рд╕िрдХ्рдХे рдирд╣ी рдиिрдХрд▓ेрдЧा|
рдЙрдд्рддрд░:-
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें 50 рдкैрд╕े рдХा рд╕िрдХ्рдХा рд╣ै| 
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=100
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=100+50+20+10
=180
P(E)=    100    =     5      
              180           9
(ii)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें 5 рд░ूрдкрдпे рдХा рд╕िрдХ्рдХा рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा =180
P(E)=    10    =    1     
             180        18
5 рд░ूрдкрдпे рдХे рд╕िрдХ्рдХा рдирд╣ीं рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा
=1-   1   =  18-1   =   17    
       18        18          18
34. 144 рдХрд▓рдоें рдоें 20 рджोрд╖рдкूрд░्рдг рд╣ै рдЬрдмрдХि рд╢ेрд╖ рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ै| рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХрд▓рдо рдЦрд░ीрджेрдЧा рдпрджि рд╡рд╣ рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ै| рджुрдХाрдирджाрд░ рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдПрдХ рдХрд▓рдо рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХो рджे рджेрддा рд╣ै| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि (i) рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХрд▓рдо рдЦрд░ीрджेрдЧा (ii) рдЧ्рд░ाрд╣рдХ рдХрд▓рдо рдирд╣ीं рдЦрд░ीрджेрдЧा
Answer:—-
(i)рдоाрдиा рдХि E рдХрд▓рдо рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
=144-20=124
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=144
P(E)=   124   =    31    
             144         36
(ii)рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рджोрд╖рдкूрд░्рдг рдХрд▓рдо рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=144
P(E)=   20   =   5    
           144       36
35. 132 рдЕрдЪ्рдЫे рдмрд▓्рдмों рдоें 12 рдЦрд░ाрдм рдмрд▓्рдм рдзोрдЦा рд╕े рдоिрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं| рдПрдХ рдмрд▓्рдм рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ोрдЧा? 
рдЙрдд्рддрд░:—–
рдоाрдиा рдХि рдЕрдЪ्рдЫा рдмрд▓्рдм рд╣ोрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै|
рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=132-12=120
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=132
P(E)=   120    =   11    
             132         12
36. 20 рдХрд▓рдоें рдоें 4 рджोрд╖рдкूрд░्рдг рд╣ै| рдПрдХ рдХрд▓рдо рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै| рдоाрдиा рдХि рдиिрдХाрд▓ी рдЧрдИ рдХрд▓рдо рджोрд╖рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ै| рдПрд╡ं рдЙрд╕े рдмाрд╣рд░ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╢ेрд╖ рдоें рдПрдХ рдХрд▓рдо рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ी рдЬाрддी рд╣ै| рдХ्рдпा рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдХрд▓рдо рджोрд╖рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ै? 
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рджोрд╖рдкूрд░्рдг рдХрд▓рдо рдирд╣ीं рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20-(4+1)
20-5=15
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=19
P(E)=  15   
            19
37. рдаिрдХрд░ी рдХे рдкांрдЪ рдкрдд्рддे (10) рджрд╣рд▓ा рдЧुрд▓ाрдо (G) рдмेрдЧрдо (Q) рдмाрджрд╢ाрд╣(K) рдЗрдХ्рдХा(A) рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдлेंрдЯा рдЬाрддा рд╣ै| рдПрдХ рдкрддा рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै| (i) рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдиिрдХाрд▓े рдХि рд╡рд╣ рдкрдд्рддा рдмेрдЧрдо рд╣ै| (ii) рдпрджि рдмेрдЧрдо рдЦींрдЪ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕े рдмाрд╣рд░ рд░рдЦ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рджूрд╕рд░ा рдЦींрдЪा рдЧрдпा рдкрдд्рддा (a) рдПрдХ рдЗрдХ्рдХा рд╣ै (b) рдПрдХ рдмेрдЧрдо рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—-
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдмेрдЧрдо рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=1
рдХुрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдо=5
P(E)=    1     
             5
(ii)(a)рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЗрдХ्рдХा рд╣ै| E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=1
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдо=5-1=4
P(E)=   1   
            4
(b) 0  (рдХ्рдпोंрдХि рдмेрдЧрдо рдЦींрдЪ рдХрд░ рдмाрд╣рд░ рд░рдЦ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै|) 
38. рдПрдХ рд╕ंрднाрд╡рдиा рдХे рдЦेрд▓ рдоें рдПрдХ рдЧोрд▓ рдкрдХ्рдХे рдкрд░ 1,2,3,4,…..8 рддрдХ рд▓िрдЦा рд╣ुрдЖ рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рддीрд░ рдЪрдХ्рдХे рдХो рдШुрдоाрдиे рдкрд░ рдЗрди рдЕंрдХों рдоें рдХिрд╕ी рдПрдХ рдкрд░ рдЖрдХрд░ рд░ूрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд╕ंрднाрд╡ी рд╣ै| рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд╣ै рдХि рддीрди (i)8 рдкрд░ рдЖрдХрд░ рд░ूрдХेрдЧा (ii)рдПрдХ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд░ूрдХेрдЧा(iii) 3 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░ рд░ूрдХेрдЧा (iv) 2 рд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░ рд░ूрдХेрдЧा(v) 9 рд╕े рдЫोрдЯी рд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░ рд░ूрдХेрдЧा
рдЙрдд्рддрд░:—–
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ 8 рдкрд░ рд░ूрдХрдиे рдХी рдШрдЯрдиा рд╣ै| E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=1
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=8
P(E)=   1   
            8
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा рд╡िрд╖рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░ рд░ूрдХрдиे рдХी рд╣ै|
E рдХे рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=4
P(E)=  4   =   1    
            8        2
(iii) рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा 3 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рдкрд░ рд░ूрдХрдиे рдХी рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=2
P(E)=  2   =   1    
            8        4
(iv) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ 2 рд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдкрд░ рдЖрдХрд░ рд░ूрдХрдиे рдХी рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=6
P(E)=  6  =      3    
            8          4
(iv) рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा 9 рд╕े рдЫोрдЯी рдЕंрдХ рд╣ोрдиे рдХी рд╣ै|
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=8
рдХुрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=8
P(E)=  8  
           8
39. рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 4 рд╕рдлेрдж, 6 рд▓ाрд▓ 7 рдХाрд▓ी рддрдеा 3 рдиीрд▓ी рдЧेंрдж рд╣ै| рдеैрд▓े рд╕े рдПрдХ рдЧेंрдж рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдЦींрдЪा рдЬाрддा рд╣ै| рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдХि рдЦींрдЪी рдЧрдпी рдЧेंрдж (i)рд╕рдлेрдж (ii)рдХाрд▓ी рдирд╣ीं рд╣ै (iii) рди рддो рд╕рдлेрдж рд╣ै рди рдХाрд▓ी рд╣ै(iv) рд▓ाрд▓ рдпा рд╕рдлेрдж рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:-
(i)рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕рдлेрдж рдЧेंрдж рд╣ै|
E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=4
рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=20
P(E)=  4   =   1   
           20      5
(ii) рдоाрдиा рдХि E рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рдирд╣ीं рд╣ै
E рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=13
P(E)=   13   
             20
(iii) рдоाрдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рди рддो рд╕рдлेрдж рд╣ै рди рдХाрд▓ी рд╣ै|E рдХे рд╕ंрднрд╡ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
=20-11=9
P(E)=   9   
            20
(iv) рдиा рдХि E рдПрдХ рдШрдЯрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд▓ाрд▓ рдпा рд╕рдлेрдж рд╣ै|E рдХे рдХुрд▓ рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕ंрднрд╡ рдкрд░िрдгाрдоों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
P(E)=  10   =   1    
            20        2
40. рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 5 рд▓ाрд▓ рдФрд░ рдХुрдЫ рдиीрд▓ी рдЧेंрдж рд╣ै| рдпрджि рдиीрд▓ी рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдХी рджुрдЧूрдиी рд╣ो, рддो рдеैрд▓े рдоें рд░рдЦी рдЧрдИ рдиीрд▓ी рдЧेंрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдоाрдиा рдХि рдиीрд▓ी рдЧेंрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=x
рдк्рд░рд╢्рди рд╕े рд▓ाрд▓ рдЧेंрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=5
рдХुрд▓ рдЧेंрдж=x+5
рдиीрд▓ी рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=  x   
                                              x+5
рд▓ाрд▓ рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   5    
                                               x+5
(    x   )=2×(   5   
   5+x            5+x
x=10
рдиीрд▓ी рдЧेंрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=10
41. рдПрдХ рдеैрд▓े рдоें 12 рдЧेंрдж рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ै рдЬिрдирдоें x рдХाрд▓ी рд╣ै| рдпрджि рдеैрд▓े рдоें 6 рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рдФрд░ рд░рдЦ рджी рдЬाрдП рддो рдПрдХ рдЧेंрдж рдпाрджृрдЪ्рдЫрдпा рдиिрдХाрд▓ी рдЬाрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХे рдХाрд▓ी рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा рдкрд╣рд▓े рд╕े рджुрдЧूрдиी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рддो x рдХा рдоाрди рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдЧेंрджों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=12
рдХाрд▓ी рдЧेंрджों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा=x
рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=   x   
                                                12
рджूрд╕рд░ी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЧेंрджों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा=12+6=18
рдХाрд▓ी рдЧेंрдж рдиिрдХाрд▓рдиे рдХी рдк्рд░ाрдпिрдХрддा=  x+6  
                                                 18
  x+6  =    x    ×2
   18        12
    x+6    =    2x    
     18           12
12x+72=36x
36x-12x=72
24x=72
x=   72   =3
       24

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ