рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1.2
1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХो рдЕрднाрдЬ्рдп рдЧुрдгрдирдЦंрдбों рдХे рдЧुрдгрдирдлрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХीрдЬिрдП|
(i)140
рдЙрдд्рддрд░:–
2|140
2|70
5|35
7|7
1
140=2×2×5×7
(ii) 156
рдЙрдд्рддрд░:–
2|156
2|78
3|39
13|13
1
156=2×2×3×13
(iii) 3825
рдЙрдд्рддрд░:–
3|3825
3|1275
5|425
5|85
17|17
1
3825=3×3×5×5×17
(iv) 5005
рдЙрдд्рддрд░:–
5|5005
7|1001
11|143
13|13
1
5005=5×7×11×13
(v) 7429
рдЙрдд्рддрд░:–
17|7429
19|437
23|23
1
7429=17×19×23
2. рдкूрд░्рдгांрдХों рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдпुрдЧ्рдоों рдХे рдорежрд╕реж(HCF) рдФрд░ рд▓режрд╕реж(LCM) рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП рддрдеा рдЗрд╕рдХी рдЬाँрдЪ рдХीрдЬिрдП рдХि рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓=рдорежрд╕реж(HCF)×рд▓режрд╕реж(LCM) рд╣ै|
(i) 26 рдФрд░ 91
рдЙрдд्рддрд░:–
26=13×2
91=13×7
HCF=13
LCM=2×7×13=182
HCF×LCM=13×182=2366
рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓=26×91=2366
HCF×LCM=рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓
(ii) 510 рдФрд░ 92
рдЙрдд्рддрд░:–
2|510 2|92
3|255 2|46
5|85 23|23
17|17 1
1
510=2×3×5×17
92=2×2×23
HCF=2
LCM=2×2×3×5×17×23=23460
HCF×LCM=2×23460=46920
рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓=510×92=46920
HCF×LCM=рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓
(iii)336 рдФрд░ 54
рдЙрдд्рддрд░:–
2|336 2|54
2|168 3|27
2|84 3|9
2|42 3|3
3|21 |1
7|7
1
336=2×2×2×2×3×7
54=2×3×3×3
HCF=2×3=6
LCM=2×2×2×2×3×3×3×7=3024
HCF×LCM=6×3024=18144
рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓=336×54=18144
HCF×LCM=рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓
3. рдЕрднाрдЬ्рдп рдЧुрдгрдирдЦंрдбрди рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдкूрд░्рдгांрдХों рдХे рдорежрд╕реж(HCF) рдФрд░ рд▓режрд╕реж(LCM) рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП|
(i)12,15 рдФрд░ 21
рдЙрдд्рддрд░:–
12=2×2×3
15=3×5
21=3×7
HCF=3
LCM=2×2×3×5×7=420
(ii) 17,23 рдФрд░ 29
рдЙрдд्рддрд░:–
17=17×1
23=23×1
29=29×1
HCF=1
LCM=17×23×29=11339
(iii) 8,9 рдФрд░ 25
рдЙрдд्рддрд░:—
8=2×2×2×1
9=3×3×1
25=5×5×1
HCF=1
LCM=2×2×2×3×3×5×5=1800
4. HCF(306,657)=9 рджिрдпा рд╣ै| LCM (306, 657) рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
HCF(306,657)=9
LCM (306, 657)=?
LCM= рджो рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓
HCF
LCM= 306×657 =22338
9
5. рдЬांрдЪ рдХीрдЬिрдП рдХि рдХ्рдпा рдк्рд░ाрдХृрдд рд╕ंрдЦ्рдпा n рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдЦ्рдпा 6n рдЕंрдХ 0 рдкрд░ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдпрджि рдХिрд╕ी рд╕ंрдЦ्рдпा n рдХे рд▓िрдП, рд╕ंрдЦ्рдпा 6n рд╢ूрди्рдп рдкрд░ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдЧी рддो рд╡рд╣ 5 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╣ोрдЧी рдЕрд░्рдеाрдд 6n рдХे рдЕрднाрдЬ्рдп рдЧुрдгрдирдЦंрдбрди рдоें рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा 5 рдЖрдиी рдЪाрд╣िрдП | рдкрд░рди्рддु рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि 6n рдХे рдЕрднाрдЬ्рдп рдЧुрдгрдирдЦंрдбрди рдоें 2 рдФрд░ 3 рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдФрд░ рдХोрдИ рднी рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рдЖ рд╕рдХрддी рд╣ै| рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЕंрдХрдЧрдгिрдд рдХी рдЖрдзाрд░рднूрдд рдк्рд░рдоेрдп рдХी рдЕрдж्рд╡िрддीрдпрддा рд╣рдоें рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ाрддी рд╣ै рдХि 6n рдХे рдЧुрдгрдирдЦंрдб рдоें 2 рдФрд░ 3 рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдФрд░ рдХोрдИ рдЕрднाрдЬ्рдп рдЧुрдгрдирдЦंрдб рдирд╣ीं рд╣ै| рдЗрд╕िрд▓िрдП рдРрд╕ी рдХोрдИ рд╕ंрдЦ्рдпा n рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП 6n рдЕंрдХ 0 рдкрд░ рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрдЧी|
6. рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХीрдЬिрдП рдХि 7×11×13+13 рдФрд░ 7×6×5×4×3×2×1+5 рднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рдХ्рдпों рд╣ै?
рдЙрдд्рддрд░:—
рдпрд╣ाँ, рд╣рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै 7×11×13+13=13×(7×11×1+1)=13×78 рд╣рдо рдЬाрдирддे рд╣ै рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рд░ूрдк рд╕े рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЧुрдгрдирдлрд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै| рдЕрдд: 7×11×13+13=13×(7×11+1)=13×78=2×3×13×13 рдпрд╣ाँ 2×3×13×13 рдоें рд╕рднी рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рд╣ै| рдЗрд╕िрд▓िрдП 7×11×13+13 рдПрдХ рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै|
рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ 7×6×5×4×3×2×1+5=5×(7×6×5×4×3×2×1+1)=5×1009 рдЬो рдЕрднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓ рд╣ै| рдЗрд╕िрд▓िрдП 7×6×5×4×3×2×1+5 рднाрдЬ्рдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै|
7. рдХिрд╕ी рдЦेрд▓ рдХे рдоैрджाрди рдоें рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рд╡ृрдд्рддाрдХाрд░ рдкрде рд╣ै| рдЗрд╕ рдоैрджाрди рдХा рдПрдХ рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрдиे рдоें рд╕ोрдиिрдпा рдХो 18 рдоिрдирдЯ рд▓рдЧрддे рд╣ैं, рдЬрдмрдХि рдЙрд╕ी рдоैрджाрди рдХा рдПрдХ рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓рдЧाрдиे рдоें рд░рд╡ि рдХो 12 рдоिрдирдЯ рд▓рдЧрддे рд╣ैं| рдоाрди рд▓ीрдЬिрдП рд╡े рджोрдиों рдПрдХ рд╣ी рд╕्рдеाрди рдФрд░ рдПрдХ рд╣ी рд╕рдордп рдкрд░ рдЪрд▓рдиा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░рдХे рдПрдХ рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рдЪрд▓рддे рд╣ैं| рдХिрддрдиे рд╕рдордп рдмाрдж рд╡े рдкुрдиः рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдоिрд▓ेंрдЧे?
рдЙрдд्рддрд░:—
18=2×3×3
12=2×2×3
рд▓режрд╕реж=2×2×3×3=36
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ