рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1.1
1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдорежрд╕реж(HCF) рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдпूрдХ्рд▓िрдб рд╡िрднाрдЬрди рдПрд▓्рдЧोрд░िрде्рдо рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХीрдЬिрдП|
(i)135 рдФрд░ 225
Answer:—
a=bq+r
225=135×1+90
135=90×1+45
90=45×2+0
HCF=45
(ii)196 рдФрд░ 38220
Answer:—-
a=bq+r
38220=196×195+0
HCF=196
(iii) 867 рдФрд░ 255
Answer:—
a=bq+r
867=255×3+102
255=102×2+51
102=51×2+0
HCF=51
2. рджрд░्рд╢ाрдЗрдП рдХि рдХोрдИ рднी рдзрдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╖рдо рдкूрд░्рдгांрдХ рдпा рдпा рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдХोрдИ рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—-
рдоाрдиा рдХि a рдПрдХ рдзрдиाрдд्рдордХ рд╡िрд╖рдо рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै|
a рдФрд░ b=6 рддो рд╡िрднाрдЬрди рдПрд▓्рдЧोрд░िрде्рдо рд╕े,
рдЪूंрдХि 0<r<6 рд╣ै, рдЗрд╕िрд▓िрдП рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╢ेрд╖рдлрд▓ 0,1,2,3,4 рдФрд░ 5 рд╣ै|
рдЕрд░्рдеाрдд a рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं 6q+1, рдпा 6q+3 рдпा 6q+5 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬрд╣ाँ q рднाрдЧрдлрд▓ рд╣ै| рдЪूंрдХि a рдПрдХ рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै, рдЗрд╕िрд▓िрдП рдпрд╣ 6q рдпा 6q+2 рдФрд░ 6q+4 рдХे рд░ूрдк рдХा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдпे рддीрдиों 2 рд╕े рд╡िрднाрдЬ्рдп рд╣ै|
рдЗрд╕िрд▓िрдП рдХोрдИ рднी рд╡िрд╖рдо рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ 6q+1 рдпा 6q+3 рдпा 6q+5 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрдЧा|
3. рдХिрд╕ी рдкрд░ेрдб рдоें 616 рд╕рджрд╕्рдпों рд╡ाрд▓ी рдПрдХ рд╕ेрдиा (рдЖрд░्рдоी) рдХी рдЯुрдХрдб़ी рдХो 32 рд╕рджрд╕्рдпों рд╡ाрд▓े рдПрдХ рдЖрд░्рдоी рдмैंрдб рдХे рдкीрдЫे рдоाрд░्рдЪ рдХрд░рдиा рд╣ै| рджोрдиों рд╕рдоूрд╣ों рдХो рд╕рдоाрди рд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ाрд▓े рд╕्рддंрднों рдоें рдоाрд░्рдЪ рдХрд░рдиा рд╣ै| рдЙрди рд╕्рддंрднों рдХी рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдХ्рдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╡े рдоाрд░्рдЪ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं?
рдЙрдд्рддрд░:—
a=bq+r
616=32×19+8
32=8×4
HCF=8
4. рдпूрдХ्рд▓िрдб рд╡िрднाрдЬрди рдк्рд░рдоेрдпिрдХा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рджрд░्рд╢ाрдЗрдП рдХि рдХिрд╕ी рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рдХा рд╡рд░्рдЧ, рдХिрд╕ी рдкूрд░्рдгांрдХ m рдХे рд▓िрдП 3m рдпा 3m+1 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрддा рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдоाрдиा рдХि x рдХोрдИ рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै| рддрдм, рдпрд╣ 3q, 3q+1 рдпा 3q+2 рдХे рд░ूрдк рдоें рд▓िрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै| рдпрд╣ाँ рд╣рдоें рдпрд╣ рджिрдЦाрдиा рд╣ै рдХि рд╕рднी рдХा рд╡рд░्рдЧ 3m рдпा 3m+1 рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрд╕ी рдкूрд░्рдгांрдХ m рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै|
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХा рд╡рд░्рдЧ рдХрд░рдиे рдкрд░,
(3q)2=9q2=3(3q2)=3m, рдЬрд╣ाँ m=3q2
(3q+1)2=9q2+6q+1=3(32+2q)+1
=3m+1, рдЬрд╣ाँ m=3q2+2q
(3q+2)2=9q2+12q+4=3(3q2+4q+1)+1
=3m+1, рдЬрд╣ाँ m=3q2+4q+1
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдпрд╣ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рдХा рд╡рд░्рдЧ, рдХिрд╕ी рдкूрд░्рдгांрдХ m рдХे рд▓िрдП, 3m рдпा 3m+1 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрддा рд╣ै|
5. рдпूрдХ्рд▓िрдб рд╡िрднाрдЬрди рдк्рд░рдоेрдпिрдХा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рджрд░्рд╢ाрдЗрдП рдХि рдХिрд╕ी рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рдХा рдШрди 9m, 9m+1 рдпा 9m+8 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрддा рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдоाрдиा рдХि x рдХोрдИ рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै| рддрдм рдпрд╣ 3q рдпा, 3q+1 рдпा 3q+2 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрдЧा| рдЕрдм рд╣рдоें рджрд░्рд╢ाрдиा рд╣ै рдХि рдЗрди рд╕рднी рдХा рдШрди 3m рдпा 3m+1 рдпा 3m+8 рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрд╕ी рдзрди рдкूрд░्рдгांрдХ m рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै|
рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХा рдШрди рдХрд░рдиे рдкрд░,
(3q)3=27q3=9(3q2)=9m, рдЬрд╣ाँ m=3q3
(3q+1)3
=(3q)3+3(3q)2(1)+3(3q)(1)2+(1)3
=27q3+27q2+9q+1=9(3q3+3q2+q)+1
=9m+1, рдЬрд╣ाँ m=3q3+3q2+q
(3q+2)3
=(3q)3+3(3q)2(2)+3(3q)(2)2+(2)3
=27q3+54q2+36q+8
=9(3q3+6q2+4q)+8
=9m+8, рдЬрд╣ाँ m=3q3+6q2+4q
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдХिрд╕ी рдзрдиाрдд्рдордХ рдкूрд░्рдгांрдХ рдХा рдШрди 9m рдпा 9m+1 рдпा 9m+8 рдХे рд░ूрдк рдХा рд╣ोрддा рд╣ै
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ