рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1.3
1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рднिрди्рдиों рдХो рджрд╢рдорд▓рд╡ рд░ूрдк рдоें рд▓िрдЦिрдП рдФрд░ рджिрдЦाрдЗрдП рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХा рджрд╢рдорд▓рд╡ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╣ै|
(i) 36 (ii) 1 (iii) 4 1 (iv) 3
100 11 8 13
(v) 2 (vi) 329
11 400
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) 36
100
100) 360 (0.36
300
600
600
x
рд╕ांрдд
(ii) 1
11
11) 100 (0.09090….
99
100
99
100
99
1
рдЕрд╢ांрдд
(iii) 4 1 = 33
8 8
8) 33(4.125
32
10
8
20
16
40
40
x
рд╕ांрдд
(iv) 3
13
13) 30 (0.23076923…..
26
40
39
100
91
90
78
120
117
30
26
40
39
1
рдЕрдирд╡рд╕ाрдиी рдЖрд╡рд░्рддी
(v) 2
11
11) 20(0.1818….
11
90
88
20
11
90
88
2
рдЕрдирд╡рд╕ाрдиी рдЖрд╡рд░्рддी
(vi) 329
400
400) 3290(0.8225
3200
900
800
1000
800
2000
2000
x
рд╕ांрдд
2. рдЖрдк рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि 1 = 0.142857 рд╣ै|
7
рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рд▓ंрдмा рднाрдЧ рджिрдП рдмिрдиा рдХ्рдпा рдЖрдк рдпрд╣ рдмрддा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि 2 , 3 , 4 , 5 , 6 рдХेे
7 7 7 7 7
рджрд╢рдорд▓рд╡ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХ्рдпा рд╣ै? рдпрджि рд╣ां, рддो рдХैрд╕े?
рдЙрдд्рддрд░::—-
1 =0.142857
7
2 =2× 1 =2×0.142857=0.285714
7 7
3 =3× 1 =3×0.142857=0.428571
7 7
4 =4× 1 =4×0.142857=0.571428
7 7
5 =5× 1 =5×0.142857=0.714285
7 7
6 =6× 1 =6×0.142857=0.857142
7 7
3. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो p/q рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХीрдЬिрдП, рдЬрд╣ाँ p рдФрд░ q рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै рддрдеा q+0 рд╣ै|
(i)0.6 (ii) 0.47 (iii) 0.001
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) x=0.6
x=0.666…. —-(1)
рджोрдиों рдУрд░ 10 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
10x=10×0.66666…
10x=6.666… —–(2)
рд╕рдоी(1) рдФрд░ (2) рд╕े,
10x=6.666….
x=0.666……
9x=6 x=6/9=2/3
(ii) 0.47
x=0.4777…… —–(1)
рджोрдиों рдУрд░ 10 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
10x=10×0.4777….
10x=4.777….. —-(2)
рд╕рдоी (1) рдХो 100 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
100x=100×0.477….
100x=47.777…… ——(3)
рд╕рдоी(2) рдФрд░ (3) рд╕े,
100x=47.777…..
10x=4.777……
90x=43 x=43/90
(iii) 0.001
x=0.001001001….. —-(1)
рджोрдиों рдУрд░ 10 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
10x=0.01001001… —–(2)
рд╕рдоी (1) рдХो 100 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
100x=0.1001001001…. —(3)
рд╕рдоी (1) рдХो 1000 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
100x=1.001001001… —–(4)
рд╕рдоी(1) рдФрд░ (4) рд╕े,
100x=1.001001001……..
x=0.001001001…..
999x=1 x=1/999
4. 0.99999…. рдХो p/q рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХीрдЬिрдП| рдХ्рдпा рдЖрдк рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рддрд░ рд╕े рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рд╣ै? рдЕрдкрдиे рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдХрдХ्рд╖ा рд╕рд╣рдпोрдЧिрдпों рдХे рд╕ाрде рдЙрдд्рддрд░ рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ें|
рдЙрдд्рддрд░:—
x=0.99999…… ———-(1)
рджोрдиों рдУрд░ 10 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░рдиे рдкрд░,
10x=9.9999….. ——-(2)
рд╕рдоी(1) рдФрд░ (2) рд╕े,
10x=9.9999…..
x=0.99999…..
9x=9 x=1
5. 1/17 рдХे рджрд╢рдорд▓рд╡ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдЕंрдХों рдХे рдкुрдирд░ाрд╡ृрдд्рддि рдЦंрдб рдоें рдЕंрдХों рдХी рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдХ्рдпा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै? рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рддрд░ рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрднाрдЬрди рдХ्рд░िрдпा рдХीрдЬिрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
17) 100(0.058823294117647…..
85
150
136
140
136
40
34
60
51
90
85
50
34
160
153
70
68
20
17
30
17
130
119
110
102
80
68
120
119
1
Ans:— 15
6. p/q (q is not equal to zero) рдХे рд░ूрдк рдХी рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рдЕрдиेрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рд▓ीрдЬिрдП, рдЬрд╣ाँ p рдФрд░ q рдкूрд░्рдгांрдХ рд╣ै, рдЬिрдирдХा 1 рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдХोрдИ рдЙрднрдпрдиिрд╖्рда рдЧुрдгрдирдЦрдг्рдб рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдЬिрд╕рдХा рд╕ांрдд рджрд╢рдорд▓рд╡ рдиिрд░ूрдкрдг (рдк्рд░рд╕ाрд░) рд╣ै|рдХ्рдпा рдЖрдк рдпрд╣ рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि q рдХो рдХौрди рд╕ा рдЧुрдг рдЕрд╡рд╢्рдп рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП?
рдЙрдд्рддрд░:–
7 = 7
8 2×2×2
13 = 13
100 2×2×5×5
17 = 17
20 2×2×5
7. рдРрд╕े рддीрди рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рд▓िрдЦिрдП рдЬिрдирдХे рджрд╢рдорд▓рд╡ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдЕрдирд╡рд╕ाрдиी рдЕрдиाрд╡рд░्рддी рд╣ों|
рдЙрдд्рддрд░:—
√2 √3 √5
0.01001000100001000001…..
0.20200200020000200000…..
0.00300030000300003……
8. рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं 5/7 рдФрд░ 9/11 рдХे рдмीрдЪ рдХी рддीрди рдЕрд▓рдЧ рдЕрд▓рдЧ рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
7) 50(0.714285….
49
10
7
30
28
20
14
60
56
40
35
50
(i)0.767076700767000767….
(ii)0.808008000800008……
9. рдмрддाрдЗрдП рдХि рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рдХौрди рдХौрди рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдкрд░िрдоेрдп рдФрд░ рдХौрди рдХौрди рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╣ै|
(i)√23 (ii)√225 (iii)0.3796
(iv)7.478478…
(v) 1.101001000100001…..
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)√23
рдЕрдкрд░िрдоेрдп
(ii)√225 =15
рдкрд░िрдоेрдп
(iii)0.3796
рд╕ांрдд рджрд╢рдорд▓рд╡ рдк्рд░рд╕ाрд░
(iv)7.478478…
рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा
(v) 1.101001000100001…..
рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ