Bharti Bhawan Class-9 Math Real Numbers Solution Exercise-1D








                        рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1D



1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рдХौрди рдХौрди рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдХौрди рдХौрди рдЕрдкрд░िрдоेрдп рдкрд╣рдЪाрдиे-
(i)7√5  (ii)2+√3 (iii)√2+21 (iv)╧А-2
(v)  7 (vi)2╧А (vii)(3+√23)-√23(viii)3√8
     √5                                                √2           
(ix) √2 -√2
рдЕрдкрд░िрдоेрдп–(i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi) 
рдкрд░िрдоेрдп—(vii)  (viii)  (ix) 
2.рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╕рдд्рдп рдХрдердиों рдХो рд▓िрдЦें—-
(a)рджो рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдпोрдЧ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдЧी|
(b)рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рдФрд░ рдПрдХ рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдЧी|
(c)рд╕рднी рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХी рд╡्рдпुрдд्рдХ्рд░рдо рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै|
(d)рд╡िрддрд░рдг рдиिрдпрдо x(y+z)=xy+xz рдЕрдкрд░िрдоेрдп   рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рд╕рдоुрдЪ्рдЪрдп рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ै|
(e)√  9    рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै|
        144
Ans:—-
(a)рдЕрд╕рдд्рдп (b)рд╕рдд्рдп (c)рдЕрд╕рдд्рдп (d)рд╕рдд्рдп (e)рд╕рдд्рдп

3.(a)√3 рдХी рд╡्рдпुрдд्рдХ्рд░рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рд▓िрдЦें?(b)  3  
                                                       2√2
рдХा рдпोрдЧ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо рдпा рд╡िрд▓ोрдо рд▓िрдЦें–
рдЙрдд्рддрд░:—         1                -3       
                  √3              2√2
4.(i)2√2+5√3 рдФрд░ √2-3√3 рдХो рдЬोрдб़े|
Answer:—-
2√2+5√3+√2-3√3
=3√2-2√2=2√3

(ii)7+√5 рдоें рд╕े 4-√5 рдХो рдШрдЯाрд╡ें|
Answer:—-
7+√5-(4-√5)
=7+√5-4+√5=3+2√5

(iii)√8 рдоें рд╕े 6√  1   рдШрдЯाрдПँ|
                          2
Answer:—
2√2-    3×√2×√2     
                   √2
2√2-3√2=-√2
(iv) 6√5 рдХो 2√5 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░ें|
рдЙрдд्рддрд░:—
6√5×2√5=12×5=60
(v)8√15 рдХो 2√3 рд╕े рднाрдЧ рджें—
рдЙрдд्рддрд░:—
   8√15   =  8√5×√3  =4√5
   2√3            2√3        



5. рдЬांрдЪ рдХрд░ рдмрддाрдПं рдХि (рд╕рд░рд▓ рдХрд░рдХे) рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рдХौрди рдХौрди рдкрд░िрдоेрдп рддрдеा рдХौрди рдХौрди рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)(√3+√7)2=(√3)2+2×√3×√7+(√7)
=3+2√21+7=10+√21
рдЕрдкрд░िрдоेрдп
(ii)(5+√5)(5-√5)=(5)2-(√5)2
=25-5=20
рдкрд░िрдоेрдп
(iii)(√11-√7)(√11+√7)
=(√11)2-(√7)2=11-7=4
рдкрд░िрдоेрдп
(iv)(5+√7)(2+√5)
5×2+5×√5+√7×2+√7×√5
10+5√5+2√7+√35
 рдЕрдкрд░िрдоेрдп
(v)(√5-√2)(√5+√2)
(√5)2-(√2)2=5-2=3
рдкрд░िрдоेрдп
(vi)(√2+   1  )2
               √2
(√2)2+2×√2×  1   +(  1  )2
                        √2      √2
2+2+  1  =4+ 1  =  8+1  =  9   
           2          2        2        2       
рдкрд░िрдоेрдп
6. -0.1 рдФрд░ 0.2 рдХे рдмीрдЪ (a) рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा (b) рджो рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—-
(a)   -0.1+0.2    =  0.1  =  1   
             2                2        20
(b)     -0. 1+0.2    =  0.1  =  1   
                 2               2        20
  1    +   0.2  =  1   +   2   =  1+4   
 20         1       20       10       20
  5   =   1    
 20       4
7. √2 рдФрд░ √5 рдХे рдмीрдЪ (a)рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा(b) рджो рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—
(a)    √2+√5    
             2
(b)   √2+√5    + √5
            2                 
               2
   √2+√5+2√2    
           4

   3√2+√5        ——(1) 
         4
   3√2+√5   +√5
         4               
           2
   3√2+√5+4√5      
           4           
           2
     3√2+5√5     
            8
8. рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдкрд░ (a)√7.4 (b) √3.5 рдХो рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░ें—-
рдЙрдд्рддрд░:—–
рдПрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдЦींрдЪा рдЙрд╕ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдкрд░ рдХोрдИ рдмिंрджु P рд╕े PO=7.4 рдПрдХрдХ рд▓िрдпा| рдкुрдиः OA=1 рдПрдХрдХ рд▓िрдпा|PA рдХे рдордз्рдп рдмिंрджु C рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдФрд░ CA рдХो рдд्рд░िрдЬ्рдпा рд▓ेрдХрд░ рдПрдХ рдЕрд░्рдж्рдз рд╡ृрдд्рдд рдмрдиाрдпा | OR, PA рдкрд░ рд▓ंрдм рдЦींрдЪा| рдоाрдиा рдХि рдпрд╣ R рдмिंрджु рдкрд░ рдЕрд░्рдзрд╡ृрдд्рдд рдХो рдХाрдЯрддा рд╣ै| OR=√7.4 рдЕрдм O рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоाрдирдХрд░ рдФрд░ OR рдХो рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдоाрдирдХрд░ рдПрдХ рдЪाрдк рдЦींрдЪा рдЬो рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдХो рдоाрдиा рдХि B рдмिрди्рджु рдкрд░ рдХाрдЯрддा рд╣ै| рддो рдпрд╣ी B рдмिंрджु рдкрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा√7.4 рдХो рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░ेрдЧा|
(b)рдмिрд▓्рдХुрд▓ (a)рдХी рддрд░рд╣ рд╣рд▓ рдХिрдпा рдХेрд╡рд▓ √7.4 рдХी рдЬрдЧрд╣ √3.5рд▓िрдпा|
9.рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╣рд░ों рдХा рдкрд░िрдоेрдп рдХрд░рдг рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—
    1     =   1×√2   =   √2    
   √2        √2×√2        2
   1   =   1×√7    =   √7     
  √7      √7×√7         7
  √2   =   √2×√5    =   √10   
  √5         √5×√5           5

   1    =   1×(2-√3  )  =  2-√3   
2+√3  (2+√3)(2-√3)     4-3
2-√3
      1       =    1×(7-3√2)       
  7+3√2     (7+3√2)(7-3√2) 
      7-3√2      =    7-3√2     
     49-18                31
       4         =     4×(√7-√3)        
  √7+√3         (√7+√3) (√7-√3) 
    4(√7-√3)  =  4(√7-√3) =√7-√3
        7-3               4
      5      =    5×(√3+√5)      
  √3+√5    (√3+√5)(√3-√5) 
  5(√3+√5)   =   5(√3+√5)   
       3-5                   -2
10.рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╣рд░ों рдХा рдкрд░िрдоेрдпрдХрд░рдг рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—-
    5+√6   =    5+√6    ×    5+√6     
    5-√6          5-√6           5-√6
   25+5√6+5√6+6  =   31+10√6
        25-6                          19
    6-4√2    =   6-4√2   ×  6-4√2    
    6+4√2       6+4√2       6-4√2
   36-24√2-24√2+32   =  68-48√2  
             36-32                        4
  4(17-12√2)   =17-12√2
           4
   √7-√5   =  √7-√5   ×  √7-√5   
   √7+√5      √7+√5      √7-√5
   7-√35 -√35  +5  =  12-2√35   
         7-5                          2
   2(6-√35)   =6-√35
       2
11. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рдХрд░рдиी рдЪिрд╣्рди рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ें-
(i)

      -1    
      4
   x
       1      
       1   
       4
     x
     1       
   4√x

(ii) 
  2  
  3
x              =3√x2
(iii) 
          1           
  – 1         1   
    2         2
  x         y

          1    
          2
        x                    =     √x      
            1                      √y
            2
          y
13. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХा рдоाрди рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
(i)
     1  
     2
64
           1  
   ( 2)  2
  8                 =8
(ii)      1           ( 1  )3
          3              3
    125           =5            =5
(iii)      3   
           2
         9
           3  
           2
    (3)2      =(3)3=3×3×3=27
(iv)        2   
             5
         32
              2  
              5
       (2)5        = (2)2=2×2=4
13. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рд╕рд░рд▓ рдХрд░ें—

(i)
       2          1           2   +   1   
       3    •    5            3        5
     2         2          =2
   10+3       13    
      15             15
    2               2
(ii)      2          1   
           3   •     5
         2          2
  2   +   1            2+1  
  3        3              3
2                      =2
     3  
    3
  2                  =2      Ans. 
(iii)    
       (   1   )4           4    
           5                  5
         3                =3
(iv) 
       1    
       5
     7            
       1    
       3
     7
        1    –   1   
        5        3
      7
        3-5      
        15
      7
          -2     
          15
        7
        1      
        2    
       15
     7
(v)    1   ×   1  
        5        5
   13      17
              1/5  
(13×17)
        1/5
(221)
  

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें

0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ