рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1D
1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рдХौрди рдХौрди рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдХौрди рдХौрди рдЕрдкрд░िрдоेрдп рдкрд╣рдЪाрдиे-
(i)7√5 (ii)2+√3 (iii)√2+21 (iv)╧А-2
(v) 7 (vi)2╧А (vii)(3+√23)-√23(viii)3√8
√5 √2
(ix) √2 -√2
рдЕрдкрд░िрдоेрдп–(i) (ii) (iii) (iv) (v) (vi)
рдкрд░िрдоेрдп—(vii) (viii) (ix)
2.рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рдк्рд░рд╢्рдиों рдоें рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╕рдд्рдп рдХрдердиों рдХो рд▓िрдЦें—-
(a)рджो рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдпोрдЧ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдЧी|
(b)рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рдФрд░ рдПрдХ рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓ рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ी рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ोрдЧी|
(c)рд╕рднी рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХी рд╡्рдпुрдд्рдХ्рд░рдо рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै|
(d)рд╡िрддрд░рдг рдиिрдпрдо x(y+z)=xy+xz рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХे рд╕рдоुрдЪ्рдЪрдп рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ै|
(e)√ 9 рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै|
144
Ans:—-
(a)рдЕрд╕рдд्рдп (b)рд╕рдд्рдп (c)рдЕрд╕рдд्рдп (d)рд╕рдд्рдп (e)рд╕рдд्рдп
3.(a)√3 рдХी рд╡्рдпुрдд्рдХ्рд░рдо рд╕ंрдЦ्рдпा рд▓िрдЦें?(b) 3
2√2
рдХा рдпोрдЧ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо рдпा рд╡िрд▓ोрдо рд▓िрдЦें–
рдЙрдд्рддрд░:— 1 -3
√3 2√2
4.(i)2√2+5√3 рдФрд░ √2-3√3 рдХो рдЬोрдб़े|
Answer:—-
2√2+5√3+√2-3√3
=3√2-2√2=2√3
(ii)7+√5 рдоें рд╕े 4-√5 рдХो рдШрдЯाрд╡ें|
Answer:—-
7+√5-(4-√5)
=7+√5-4+√5=3+2√5
(iii)√8 рдоें рд╕े 6√ 1 рдШрдЯाрдПँ|
2
Answer:—
2√2- 3×√2×√2
√2
2√2-3√2=-√2
(iv) 6√5 рдХो 2√5 рд╕े рдЧुрдгा рдХрд░ें|
рдЙрдд्рддрд░:—
6√5×2√5=12×5=60
(v)8√15 рдХो 2√3 рд╕े рднाрдЧ рджें—
рдЙрдд्рддрд░:—
8√15 = 8√5×√3 =4√5
2√3 2√3
5. рдЬांрдЪ рдХрд░ рдмрддाрдПं рдХि (рд╕рд░рд▓ рдХрд░рдХे) рдиीрдЪे рджिрдП рдЧрдП рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рдХौрди рдХौрди рдкрд░िрдоेрдп рддрдеा рдХौрди рдХौрди рдЕрдкрд░िрдоेрдп рд╣ै|
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)(√3+√7)2=(√3)2+2×√3×√7+(√7)
=3+2√21+7=10+√21
рдЕрдкрд░िрдоेрдп
(ii)(5+√5)(5-√5)=(5)2-(√5)2
=25-5=20
рдкрд░िрдоेрдп
(iii)(√11-√7)(√11+√7)
=(√11)2-(√7)2=11-7=4
рдкрд░िрдоेрдп
(iv)(5+√7)(2+√5)
5×2+5×√5+√7×2+√7×√5
10+5√5+2√7+√35
рдЕрдкрд░िрдоेрдп
(v)(√5-√2)(√5+√2)
(√5)2-(√2)2=5-2=3
рдкрд░िрдоेрдп
(vi)(√2+ 1 )2
√2
(√2)2+2×√2× 1 +( 1 )2
√2 √2
2+2+ 1 =4+ 1 = 8+1 = 9
2 2 2 2
рдкрд░िрдоेрдп
6. -0.1 рдФрд░ 0.2 рдХे рдмीрдЪ (a) рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा (b) рджो рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—-
(a) -0.1+0.2 = 0.1 = 1
2 2 20
(b) -0. 1+0.2 = 0.1 = 1
2 2 20
1 + 0.2 = 1 + 2 = 1+4
20 1 20 10 20
5 = 1
20 4
7. √2 рдФрд░ √5 рдХे рдмीрдЪ (a)рдПрдХ рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпा(b) рджो рдкрд░िрдоेрдп рд╕ंрдЦ्рдпाрдПँ рдиिрдХाрд▓े-
рдЙрдд्рддрд░:—
(a) √2+√5
2
(b) √2+√5 + √5
2
2
√2+√5+2√2
4
3√2+√5 ——(1)
4
3√2+√5 +√5
4
2
3√2+√5+4√5
4
2
3√2+5√5
8
8. рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдкрд░ (a)√7.4 (b) √3.5 рдХो рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░ें—-
рдЙрдд्рддрд░:—–
рдПрдХ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдЦींрдЪा рдЙрд╕ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдкрд░ рдХोрдИ рдмिंрджु P рд╕े PO=7.4 рдПрдХрдХ рд▓िрдпा| рдкुрдиः OA=1 рдПрдХрдХ рд▓िрдпा|PA рдХे рдордз्рдп рдмिंрджु C рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдФрд░ CA рдХो рдд्рд░िрдЬ्рдпा рд▓ेрдХрд░ рдПрдХ рдЕрд░्рдж्рдз рд╡ृрдд्рдд рдмрдиाрдпा | OR, PA рдкрд░ рд▓ंрдм рдЦींрдЪा| рдоाрдиा рдХि рдпрд╣ R рдмिंрджु рдкрд░ рдЕрд░्рдзрд╡ृрдд्рдд рдХो рдХाрдЯрддा рд╣ै| OR=√7.4 рдЕрдм O рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоाрдирдХрд░ рдФрд░ OR рдХो рдд्рд░िрдЬ्рдпा рдоाрдирдХрд░ рдПрдХ рдЪाрдк рдЦींрдЪा рдЬो рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा рдХो рдоाрдиा рдХि B рдмिрди्рджु рдкрд░ рдХाрдЯрддा рд╣ै| рддो рдпрд╣ी B рдмिंрджु рдкрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рд░ेрдЦा√7.4 рдХो рдиिрд░ूрдкिрдд рдХрд░ेрдЧा|
(b)рдмिрд▓्рдХुрд▓ (a)рдХी рддрд░рд╣ рд╣рд▓ рдХिрдпा рдХेрд╡рд▓ √7.4 рдХी рдЬрдЧрд╣ √3.5рд▓िрдпा|
9.рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╣рд░ों рдХा рдкрд░िрдоेрдп рдХрд░рдг рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—
1 = 1×√2 = √2
√2 √2×√2 2
1 = 1×√7 = √7
√7 √7×√7 7
√2 = √2×√5 = √10
√5 √5×√5 5
1 = 1×(2-√3 ) = 2-√3
2+√3 (2+√3)(2-√3) 4-3
2-√3
1 = 1×(7-3√2)
7+3√2 (7+3√2)(7-3√2)
7-3√2 = 7-3√2
49-18 31
4 = 4×(√7-√3)
√7+√3 (√7+√3) (√7-√3)
4(√7-√3) = 4(√7-√3) =√7-√3
7-3 4
5 = 5×(√3+√5)
√3+√5 (√3+√5)(√3-√5)
5(√3+√5) = 5(√3+√5)
3-5 -2
10.рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдоें рд╣рд░ों рдХा рдкрд░िрдоेрдпрдХрд░рдг рдХрд░ें-
рдЙрдд्рддрд░:—-
5+√6 = 5+√6 × 5+√6
5-√6 5-√6 5-√6
25+5√6+5√6+6 = 31+10√6
25-6 19
6-4√2 = 6-4√2 × 6-4√2
6+4√2 6+4√2 6-4√2
36-24√2-24√2+32 = 68-48√2
36-32 4
4(17-12√2) =17-12√2
4
√7-√5 = √7-√5 × √7-√5
√7+√5 √7+√5 √7-√5
7-√35 -√35 +5 = 12-2√35
7-5 2
2(6-√35) =6-√35
2
11. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рдХрд░рдиी рдЪिрд╣्рди рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ें-
(i)
-1
4
x
1
1
4
x
1
4√x
(ii)
2
3
x =3√x2
(iii)
1
– 1 1
2 2
x y
1
2
x = √x
1 √y
2
y
13. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХा рдоाрди рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें-
(i)
1
2
64
1
( 2) 2
8 =8
(ii) 1 ( 1 )3
3 3
125 =5 =5
(iii) 3
2
9
3
2
(3)2 =(3)3=3×3×3=27
(iv) 2
5
32
2
5
(2)5 = (2)2=2×2=4
13. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рд╕рд░рд▓ рдХрд░ें—
(i)
2 1 2 + 1
3 • 5 3 5
2 2 =2
10+3 = 13
15 15
2 2
(ii) 2 1
3 • 5
2 2
2 + 1 2+1
3 3 3
2 =2
3
3
2 =2 Ans.
(iii)
( 1 )4 4
5 5
3 =3
(iv)
1
5
7
1
3
7
1 – 1
5 3
7
3-5
15
7
-2
15
7
1
2
15
7
(v) 1 × 1
5 5
13 17
1/5
(13×17)
1/5
(221)
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ