рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी- 5.2
1. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУ рдХा рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рджीрд░्рдШ рд╡िрднाрдЬрди рд╡िрдзि рд╕े рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
(i)625 (ii)900 (iii) 1444 (iv) 3249 (v) 5776 (vi)10404 (vii) 19600
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)625
2|6 25|25
2|4
45|225
5|225
0
√225=25
(ii)900
3|9 00|30
3|9
60|000
√900=30
(iii) 1444
3|14 44 |38
3|9
68|544
8|544
0
√1444=38
(iv) 3249
5|32 49 |57
5|25
107|749
7|749
0
√3249=57
(v) 5776
7| 57 76 |76
7|49
146|876
6|876
0
√5776=76
(vi)10404
1|1 04 04|1102
1|1
22|0404
2| 404
0
√10404=1102
(vii) 19600
1|1 96 00|140
1|1
24|96
4|96
280|00
|0
0
2. рдиिрдо्рди рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХे рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рдоें рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмिрдиा рдЧрдгрдиा рдХे рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
(i)81 (ii)121 (iii)256 (iv)4489
(v)361 (vi)27225 (vii)390625
рдЙрдд्рддрд░:—
рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕंрдХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा
(i)81 1
(ii)121 2
(iii)256 2
(iv)4489 2
(v)361 2
(vi)27225 3
(vii)390625 3
3. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рднिрди्рдиों рдХा рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें
(i)√ 9 (ii) √ 25 (iii) √ 36 (iv)√ 196
16 36 121 223
(v) √ 54 (vi)√ 3 13 (vii) √ 80
486 36 405
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) √ 9 = √ 9 =√ 3×3 = 3
16 16 4×4 4
(ii) √ 25 = 5
36 6
5| 25 |5 6| 36 |6
5| 25 6| 36
0 0
(iii)√ 36 = 6
121 11
6|36|6 1| 1 21|11
6|36 1|1
0 21|21
1|21
0
(iv) √ 196 = 14
223 15
(v) √ 54 =√ 9 = 3 = 1
486 81 9 3
(vi)√ 3 13 =√ 121 =√ 11×11 = 11
36 36 6×6 6
(vii)√ 80 =√ 16 = 4
405 81 9
4. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рджрд╢рдорд▓рд╡ рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
(i)2.25 (ii) 6.76 (iii)156.25 (iv)9.8596
(v)31.36 (vi)1.0816 (vii)0.2916
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)2.25
1|2.25|1.5
1|1
25|125
5|125
0
√2.25=1.5
(ii) 6.76
2|6.76|2.6
2|4
46|276
6|276
0
√6.76=2.6
(iii) 156.25
1|156.25|12.5
1|1
22|56
2|44
245|1225
5|1225
0
√156.25=12.5
(iv) 9.8596
3|9.8596|3.14
3|9
61|85
1|61
624|2496
4|2496
0
√9.8596=3.14
(v) 31.36
5|31.36|5.6
5|25
106|636
6|636
0
√31.36=5.6
(vi) 1.0816
1|1.0816|1.04
1|1
204|816
4|816
0
√1.0816=1.04
(vii) 0.2916
5|0.2916|0.54
5| 25
104|416
4|416
0
√0.2916=0.54
5. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоें рд╕े рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯी рд╕े рдЫोрдЯी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХ्рдпा рдШрдЯाрдИ рдЬाрдП рдХि рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдП? рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рд╡рд░्рдЧ рднी рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें?
(i)90 (ii) 7581 (iii) 1989 (iv)3250
(v) 402 (vi) 825 (vii) 4000 (viii) 2509
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)90
9|90|9
9|81
9
90 рдоें рд╕े 9 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
90-9=81; √81=9
(ii) 7581
8|7581|87
8|64
167|1181
7| 1169
12
7581 рдоें рд╕े 12 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
7581-12=7569; √7569=87
(iii) 1989
4|1989|44
4|16
84|389
4|336
53
1989 рдоें рд╕े 53 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
1989-53=1936
√1936=44
(iv) 3250
5|3250|57
5|25
107|750
7|749
1
3250 рдоें рд╕े 1 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
3250-1=3249; √3249=57
(v) 402
2|402|20
2|4
40|02
402 рдоें рд╕े 2 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
402-2=400; √400=20
(vi) 825
2|825|28
2|4
48|425
8|384
41
825 рдоें рд╕े 41 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
825-41=784
2|784|28
2|4
48|384
8|384
0
(vii) 4000
6|4000|63
6|36
123|400
3|359
31
4000 рдоें рд╕े 31 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
4000-31=3969; √3969=63
(viii) 2509
5|2509|50
5|25
100|09
2509 рдоें рд╕े 9 рдШрдЯाрдиे рдкрд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
2509-9=2500; √2500=50
6. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоें рди्рдпूрдирддрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдХ्рдпा рдЬोрдб़ा рдЬाрдП рдХि рд╡рд╣ рдПрдХ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдП| рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпाрдУं рдХा рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рднी рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
(i)130 (ii) 8400 (iii) 6203 (iv) 6412
(v) 525 (vi) 1750 (vii)252 (viii)1825
рдЙрдд्рддрд░:—
(i)130
1|130|11
1|1
21|30
1|21
9
(11)2<130<(12)2
(12)2-130=144-130=14
130 рдоें 14 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
130+14=144
1|144|12
1|1
22|44
2|44
0
(ii) 8400
9|8400|91
9|81
181|300
1|181
119
(91)2<8400<(92)2
(92)2-8400=8464-8400=64
8400 рдоें 64 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
8400+64=8464; √8464=92
(iii)6203
7|6203|78
7|49
148|1303
8|1184
119
(78)2<6203<(79)2
(79)2-6203=6241-6203=38
6203 рдоें 38 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
6203+38=6241; √6241=79
(iv) 6412
8|6412|80
8|64
160|12
(80)2<6412<(81)2
(81)2-6412=6561-6412=149
6412 рдоें 149 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
6412+149=6521; √6521=81
(v)525
2|525|22
2|4
42|125
2|84
41
(22)2<525<(23)2
(23)2-525=529-525=4
525 рдоें 4 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
525+4=529; √529=23
(vi) 1750
4|1750|41
4|16
81|150
1|81
69
(41)2<1750<(42)2
(42)2-1750=1764-1750=14
1750 рдоें 14 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
1750+14=1764; √1764=42
(viii) 1825
4|1825|42
4|16
82|225
2|164
61
(42)2<1825<(43)3
(43)2-1825=1849-1825=24
1825 рдоें 24 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
1825+24=1849; √1849=43
7. рдЫ: рдЕंрдХों рдХी рд╡рд╣ рдмрдб़ी рд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдЬो рдХि рдПрдХ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै| рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╡рд░्рдЧ рдоूрд▓ рднी рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
рдЙрдд्рддрд░:—
6 рдЕंрдХों рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा=999999999
9|999999999|999
9|81
189|1899
9|1701
1989|19899
9|17901
1998
√998001=999
8. рдЪाрд░ рдЕंрдХों рдХी рд╡рд╣ рдмрдб़ी рд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП рдЬो рдХि рдПрдХ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ै| рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╡рд░्рдЧ рдоूрд▓ рднी рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдЪाрд░ рдЕंрдХों рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд╕ंрдЦ्рдпा=9999
9|9999|99
9|81
189|1899
9|1701
198
9999-198=9801; √9801=99
9. рдЫ: рдЕंрдХों рд╡рд╣ рдЫोрдЯी рд╕े рдЫोрдЯी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें рдЬो рдХि рдПрдХ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рд╣ो| рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рд╡рд░्рдЧрдоूрд▓ рднी рдЬ्рдЮाрдд рдХрд░ें|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдЫ: рдЕंрдХों рдХी рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯी рд╕े рдЫोрдЯी рд╕ंрдЦ्рдпा=
1000000
3|1000000|316
3|9
61|100
1|61
626|3900
6|3756
0
(316)2<1000000<(317)2
(317)2-1000000
100489-1000000=489
316 рдоें 489 рдЬोрдб़рдиे рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрди рдЬाрдПрдЧा
316+489=100489
√100489=317
10. рдПрдХ рд╡рд░्рдЧाрдХाрд░ рдоैрджाрди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ 60025 рдоी2 рд╣ै| рдПрдХ рдЖрджрдоी рд╕ाрдЗрдХрд▓ рд╕े 5 рдоीрдЯрд░ рдк्рд░рддि рд╕ेрдХेंрдб рдХी рдЪाрд▓ рд╕े рдоैрджाрди рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдЪрд▓рддा рд╣ै рддो рдХिрддрдиे рд╕рдордп рдоें рд╡рд╣ рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдмिंрджु рдкрд░ рдЖ рдЬाрдПрдЧा|
рдЙрдд्рддрд░:—
рдоैрджाрди рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓=60025
рднुрдЬा=√ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓=√60025=245 рдоी
рдкрд░िрдоिрддि=4×245=980
рдЪाрд▓ = рджूрд░ी/рд╕рдордп=980/5=196
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ