рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी-1.1
1.рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХे рдпोрдЬ्рдп рдк्рд░рддिрд▓ोрдо рд▓िрдЦिрдП
(i) 2 (ii) 25 (iii) -16 (iv) -15
3 9 8
(v) 0 (vi) -5 (vii) 13 (viii)-2
-7 -5 15
рдЙрдд्рддрд░:–
рдпोрдЬ्рдп рдк्рд░рддिрд▓ोрдо:—
(i) 2 + ( -2 )=0; -2
3 3 3
(ii) 25 ; -25
9 9
(iii) -16; 16
(iv) -15 ; 15
8 8
(v) 0 ; 0
(vi) -5 ; 5
-7 7
(vii) 13 ; 13
-5 5
(viii) -2 ; 2
15 15
2.рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ाрд░рдгी рдХे рдЦाрд▓ी рд╕्рдеाрди рдХो рднрд░िрдП
рд╕ंрдЦ्рдпा рдЧुрдгрди рдк्рд░рддिрд▓ोрдо
-13 1/-13
5 —–
4
4 —–
-7
-5 ——
-8
-1 ——
рдЙрдд्рддрд░:—
рд╕ंрдЦ्рдпा рдЧुрдгрди рдк्рд░рддिрд▓ोрдо
-13 1/-13
5 4/5
4
4 -7/4
-7
-5 -8/-5
-8
-1 -1
3. рдЙрдЪिрдд рдЧुрдгрдзрд░्рдоों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХा рдоाрди рдЬ्рдЮाрдд рдХीрдЬिрдП:
(i)
4 + 3 + -2 + -11
3 5 3 5
рдЙрдд्рддрд░:—
4 + -2 + 3 + -11
3 3 5 5
1 ×(4-2) + 1 (3-11)
3 5
1 ×2 + 1 ×(-8)
3 5
2 – 8
3 5
2×5-8×3 = 10-24 = -14
15 15 15
(ii)
2 × -3 – 1 × 3 + 1 × 2
5 7 6 2 14 5
рдЙрдд्рддрд░:—
2 ×( -3 + 1 ) × -1 × 3
5 7 14 6 2
2 ×( -6+1 ) – 1
5 14 4
2 × -5 – 1
5 14 4
-1 – 1
7 4
-4-7 = -11
28 28
4. 5 рдХो -7 рдХे рд╡्рдпुрдд्рдХ्рд░рдо рд╕े рдЧुрдг
18 72 рдХीрдЬिрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
-7 рдХा рд╡्рдпुुुрдд्рдХ्рд░рдо 72
72 -7
5 × 72 = 20 = -20
18 -7 -7 7
5.-1 × ( 1 + 1 )=-1 × 1 + -1 × 1
3 2 4 3 2 3 4
рдХे рд░ूрдк рдоें рдХौрди рд╕ा рдЧुрдгрдзрд░्рдо рд╣ै? рдмрддाрдЗрдП|
рдЙрдд्рддрд░:—
-1 × ( 1 + 1 )=-1 × 1 + -1 × 1
3 2 4 3 2 3 4
рд╡िрддрд░рдг рдиिрдпрдо
6.рдХ्рдпा -1 1 рдХा рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо 8 рд╣ै?
8 9
рдХाрд░рдг рд╕рд╣िрдд рдЙрдд्рддрд░ рджीрдЬिрдпे|
рдЙрдд्рддрд░:–
-1 1 рдХा рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо 8 рд╣ै,рдХ्рдпोंрдХि
8 9
-1 1 рдФрд░ 8 рдХा рдЧुुрдгрдирдлрд▓ 1 рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै
8 9
7. рдХ्рдпा 3 1 рдХा рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо 0.3 рд╣ै?
3
рдХ्рдпों рдЕрдерд╡ा рдХ्рдпों рдирд╣ीं?
рдЙрдд्рддрд░:—
3 1 рдХा рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо 0.3 рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рджोрдиों
3
рдХा рдЧुрдгрдирдлрд▓ 1 рд╣ोрддा рд╣ै|
3 1 ×0.3= 10 × 3 =1
3 3 10
8. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХो рд╡िрддрд░рдг рдиिрдпрдо рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рд╣рд▓ рдХीрдЬिрдП|
(i) -3 ×( 2 + -5 )
4 3 6
рдЙрдд्рддрд░:—
-3 × 2 + -3 × -5
4 3 4 6
-1 + 5
2 8
-4 +5 = 1
8 8
(ii) 5 ×( -2 + 3 )
6 5 10
рдЙрдд्рддрд░:—
5 × -2 + 5 × 3
6 5 6 10
-1 + 1
3 4
-4+3 = -1
12 12
9. рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдХाрд▓рдо ‘рдЕ’ рдХो рдХाрд▓рдо ‘рдм’ рдХे рдЙрдЪिрдд рдиिрдпрдо рд╕े рдоिрд▓ाрдПं:–
рдЙрдд्рддрд░:—
(i) -1 + 3 = 3 + -1
2 4 4 2
(i) рдпोрдЧ рдХा рдХ्рд░рдо рд╡िрдиिрдордп рдиिрдпрдо
(ii) 5 × 4 = 4 × 5
6 7 7 6
(j)рдЧुрдгा рдХा рдХ्рд░рдо рд╡िрдиिрдордп рдиिрдпрдо
(iii) -1 + 2 )+ 3 = -1 +( 2 + 3 )
2 5 10 2 5 10
(h) рдпोрдЧ рдХा рд╕ाрд╣рдЪрд░्рдп рдиिрдпрдо
(iv) 1 + 3 = 5
4 8 8
(f) рд╕ंрд╡рд░рдХ рдиिрдпрдо
(v)5× 1 )× 3 =5×( 1 × 3 )
2 4 2 4
(c) рдЧुрдгा рдХा рд╕ाрд╣рдЪрд░्рдп рдиिрдпрдо
(vi) -5 +0= -5
4 4
(a) рдпोрдЬ्рдп рддрдд्рд╕рдордХ
(vii) -8 ×1= -8
3 3
(b) рдЧुрдгाрдд्рдордХ рддрдд्рд╕рдордХ
(viii) 5 ×( 1 + 2 )= 5 × 1 + 5 × 2
2 3 5 2 3 2 5
(e) рд╡िрддрд░рдг рдиिрдпрдо
(ix) 5 × 3 =1
3 5
(g) рдЧुрдгाрдд्рдордХ рдк्рд░рддिрд▓ोрдо
(x) -7 + 7 =0
4 4
(d) рдпोрдЬ्рдп рдк्рд░рддिрд▓ोрдо
0 рдЯिрдк्рдкрдгिрдпाँ